علل و عوامل اضطراب امتحان

علل و عوامل اضطراب امتحان

ترکیبی از عوامل فردی، آموزشگاهی، خانوادگی و فرهنگی در بروز اضطراب امتحان می‌تواند نقش داشته باشد.

1) عوامل فردی

عوامل متعددی از جمله سن، جنس، توقعات والدین و یا اجتماع و محتویات مطالب مورد آزمون می‌تواند با اضطراب امتحان ارتباط داشته باشد و در همین راستا مطالعات زیادی جهت درک ریشه‌های این معضل صورت گرفته است. ارزیابی منفی فرد از خودش می‌تواند هسته مرکزی اضطراب امتحان باشد. به علاوه اضطراب امتحان ارتباط نزدیکی با فقدان اعتماد به نفس، ناتوانی برای حل مسئله و احساس خودکارآمدی دارد.
اضطراب امتحان تا حدود زیادی با افکار منفی و ارزیابی‌های بدبینانه از امتحان رابطه دارد و ممکن است موجب تغییر در اسنادهای دانش‌آموزان و دانشجویان شود و نیز خودپنداره و رفتار منفی آن‌ها را تغییر دهد. توبیاس (1985) اعتقاد داشت که اضطراب امتحان به دلیل عادت‌های مطالعه نامناسب و ناکارآمد است. با وجود این، افراد دارای اضطراب امتحان بالا مشکلاتی در تمرکز گزارش می‌کنند و به طور واقعی در مراحل پایانی و نزدیک به امتحان مطالعه کمی دارند (واگ و پاپس دورف، 1996).
جویس و مردیت (2007) نشان دادند شخصیت نقش مهمی را در عملکرد عاطفی و هیجانی مؤثر و اثربخش به جای می‌گذارد. علی محمدی (1375) در مطالعه ای دریافت که بین اضطراب و برون گرایی ارتباط منفی وجود دارد. چامورو و فرنهام (2002) دریافتند که خصوصیات شخصیتی همچون روان رنجوری و برون گرایی به طور معناداری با سطوح اضطراب امتحان مرتبط است. رحیمی (1379) در مطالعه خود گزارش کرد که فقدان هوشیاری نسبت به خود، ناایمنی پارانویایی، و گرایش به گنه‌کاری در ایجاد اضطراب نقش معناداری دارد. بنابراین اضطراب امتحان یک ویژگی و خصیصه شخصیتی است که از ساختار شخصیتی و شناختی فرد نشأت می‌گیرد. درون گرایی با اضطراب رابطه مثبتی دارد (خسروی و بیگدلی، 1387).

2) عوامل خانوادگی

انتظارات بیش از حد و حساسیت والدین به نتایج امتحان فرزندانشان، می‌تواند از علل افزایش شیوع اضطراب امتحان در دانش‌آموزان باشد. سطح انتظارات و توقعات والدین و معلمان چنانچه با توانایی و امکانات دانشجویان و دانش‌آموزان متناسب نباشد و انتظاراتی نابجا و غیرمنطقی از آنان داشته باشند، باعث افزایش اضطراب امتحان می‌شود.
دتشکر (1377) دریافت که بین نگرش‌های فرزندپروری والدین و همچنین تیپ شخصیتی نوع A والدین با اضطراب امتحان دانش‌آموزان ارتباط معناداری وجود دارد.
نتیجه مطالعه پاپکو (2004) نشان داد که هر چه نوجوانان از نفوذ خانواده خود فاصله گرفته و تمایزیافتگی بیشتری داشته باشند، میزان اضطراب امتحان آن‌ها کمتر خواهد بود.
موسوی و همکاران (1387) در پژوهش خود دریافتند که وضعیت زندگی مشترک والدین ارتباط معناداری با افزایش اضطراب در فرزندانشان ندارد، البته محققان به این مسئله اشاره کردند که داده‌های به دست آمده در این بخش چندان مورد اعتماد نیست و احتمال می‌رود نوجوانان تمایلی به بیان واقعیت زندگی خانوادگی از خود نشان نداده باشند. همچنین ارتباط بین تعداد مراجعه والدین به مدرسه و اضطراب امتحان معنی دار نبود. در همین پژوهش، محققان دریافتند، از نظر واکنش والدین به وضعیت تحصیلی فرزندانشان، میانگین اضطراب امتحان هنگامی که والدین واکنش تند و شدید نشان می‌دادند، نسبت به سایر موارد به نحو قابل توجهی بالاتر بود و کمترین اضطراب امتحان در واکنش تشویقی والدین مشاهده شد. این امر از پیش قابل انتظار بود، چنانچه رابطه والدین با نوجوانان، رابطه حمایت کننده باشد و به آن‌ها اجازه اشتباه کردن و یادگیری از اشتباهات را بدهد، رابطه مناسب به شمار می‌رود که باعث تکامل فرد می‌شود.

3) عوامل آموزشگاهی

یکی از عوامل مؤثر، فضا و محیطی است که دانش‌آموز در آن تحصیل می‌کند. برای مثال تفاوت‌هایی بین جمعیت روستایی و شهری در میزان اضطراب امتحان دیده شده است. آشنا یا غریب بودن ممتحن‌ها و وجود محدودیت زمانی نیز می‌تواند از عوامل مؤثر باشد.
نتایج پژوهش‌های ساراسون و مندلر (1952) نشان می‌دهد که هر چقدر محیط برگزاری امتحان نامناسب باشد، میانگین نمرات اضطراب امتحان دانشجویان بیشتر می‌شود. چنانچه دانشجویی با اطمینان خاطر و راحتی فکر در جلسه امتحان حضور یابد، شانس موفقیت او در امتحان بیشتر است تا آن‌که با ترس و بی‌اعتمادی نسبت به محیط کلاس و استاد در جلسه امتحان شرکت کند. شرایط نامناسب دانشگاه، روش‌های خشک تدریس، وضعیت نامناسب کلاس و غیره از جمله مسائلی هستند که می‌توانند بر عملکرد تحصیلی و اضطراب امتحان تأثیر منفی بگذارند.
موسوی و همکاران (1387) در پژوهشی دریافتند که تعداد دانش‌آموزان کلاس، ارتباط معنادار و مثبتی با اضطراب امتحان دارد. به این ترتیب که در کلاس‌هایی که تعداد دانش‌آموزان بیشتر بودند، نمره اضطراب امتحان نیز بالاتر بود. اثری که تعداد دانش‌آموزان بر اضطراب آن‌ها دارد ممکن است به علت بالا بودن هیجان و شلوغی کلاس باشد و یا این که مدارسی که دانش‌آموزان کمتری دارند، احتمال می‌رود رسیدگی بیشتری شود. با توجه به وجود فاکتورهای مختلف، این امر به تنهایی قابل پیش بینی نبود.
در واکنش تند و شدید مدرسه نسبت به افت و عملکرد تحصیلی، نمره اضطراب امتحان بالا می‌رود. در یک مطالعه، اثر اخطار مشکل بودن امتحان (قبل از برگزاری آن) مورد ارزیابی قرار گرفت و این نتیجه به دست آمد که این اخطار در دانش‌آموزانی که سطح اضطرابشان بالاست، منجر به بدتر شدن کارآیی خواهد شد. بنابراین خود مدرسه هم می‌تواند برای کودکان مستعد این اضطراب را ایجاد کند.

4) عوامل فرهنگی

ساراسون (1980) معتقد است که در برخی جوامع (خصوصاً آمریکا) مسایل فرهنگی برای تفاوت‌های جنسیتی بیشتر در نمره‌های اضطراب قابل پیش بینی است، زیرا در این جوامع دختران به راحتی مجاز هستند که اضطراب بیشتری نسبت به پسران داشته باشند.
اقلیت‌های نژادی و افرادی که سطح اقتصادی- اجتماعی پایین دارند، مستعد فشارهای روانی به‌خصوص اضطراب امتحان هستند. دانش‌آموزان دارای وضعیت اقتصادی- اجتماعی پایین‌تر، اضطراب امتحان بیشتری دارند. همچنین دانش‌آموزان کشورهایی چون عربستان، مصر و اسرائیل، در مقایسه با چین، آلمان، کره، ترکیه، آمریکا و هندوستان، اضطراب امتحان بیشتری نشان داده اند (مجتهدی ملکی، 1377).

فهرست منابع
• تشکر، بهرام (1377). بررسی رابطه نگرش‌های فرزندپروری، الگوی شخصیتی A، کمال‌گرایی و جزم‌گرایی والدین با اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان پسر سوم راهنمایی شهرستان آباده. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.
• خسروی، معصومه؛ بیگدلی، ایمان ا... (1387). رابطه ویژگی‌های شخصیتی با اضطراب امتحان در دانشجویان. مجله علوم رفتاری. دوره2، شماره 1، صص 24-13.
• رحیمی، فاطمه (1379). بررسی علل اضطراب دانش‌آموزان دوره متوسطه و پیش دانشگاهی (دختر و پسر) شهرستان شهرضا در سال تحصیلی 79-78. طرح پژوهشی کاربردی. مرکز تحقیقات علوم رفتاری.
• علی محمدی، (1375). بررسی رابطه اضطراب امتحان، درون‌گرایی- برون‌گرایی دانش‌آموزان، تحصیلات و شغل الدین با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال سوم راهنمایی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
• مجتهدی ملکی، محترم (1377). بررسی رابطه بین اضطراب امتحان و معدل دانش‌آموزان و تأثیر روش شناخت درمانی بر کاهش میزان اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر سال سوم نظام جدید شهرستان ملکان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
• موسوی، معصومه؛ حق شناس، حسن؛ علیشاهی، محمدجواد؛ نجمی، بدرالدین (1387). اضطراب امتحان و برخی عوامل فردی- اجتماعی مرتبط به آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز. مجله تحقیقات علوم رفتاری. دوره 6، شماره1. صص 25-17.

روش هــای خـلاصـه بــرداری دروس مـخـتـلـف

روش هــای خـلاصـه بــرداری دروس مـخـتـلـف

 

1 - خلاصه­ نویسی درس­ های فرمولی و قاعده ­دار

- درس­ های شاخه­ ی ریاضیات (آمار، ریاضیات جدید­، جبر و احتمال­، ریاضیات گسسته، حسابان و ...) فیزیک و شیمی، منطق، گرامر انگلیسی، قواعد عربی، دستور زبان فارسی و آیین نگارش، اقتصاد، آرایه­ های ادبی، عروض و قافیه در این گروه جای می­ گیرند.

- خلاصه این درس­ ها، از طریق یادداشت فرمول­ ها و قواعد، رسم نمودارهای لازم و طبقه­ بندی دقیق اجزای هر مبحث فراهم می­ آید. برای هر مورد دست کم دو نمونه به عنوان مثال ثبت می­ گردد. ضمناً، چون اغلب قواعد، گاهی به وسیله موارد استثنایی و تبصره­ ها نقض می­ شود، این نکات خلاف قاعده نیز باید یادداشت و آموخته شود. در واقع، اهمیت استثناها از قواعد خیلی بیشتر است و عموماً، سوالات مهم و اساسی در امتحانات و کنکور دانشگاه­ ها از میان این مطالب استخراج می­ گردد. در درس­ های هم گروه ریاضیات، توجه به این نکته ضروری است که توانایی حل مسائل با توانایی تست­ زنی خیلی تفاوت دارد و مورد دوم بسیار دشوار­تر و مسـتلزم تمرین و تکرار فراوان است­. درس­ های این گروه را همه روزه در برنامه­ ی درسی آموزشگاه و خانه بگنجانید و پیوسته در رفع ابهامات خود در کوتاه­ ترین زمان اقدام کنید. بهترین زمان برای مطالعه، انجام تکالیف و تمرین­ ها در این درس­ ها، زمانی است که استراحت و خواب کافی در شب داشته باشید، یعنی صبح­ ها از ساعت 5 تا 5/6 و عصرها از ساعت 3 تا 7. هرگز این امر را به شب و قبل از خواب موکول نکنید، زیرا در آن زمان ذهن و مغز شما آمادگی، کارایی و بازدهی لازم را برای مطالعه دروس قاعده­ دار ندارد.

2 - خلاصه نویسی درس­ های تشریحی و گسترده (حفظ کردنی)

- درس­ هایی از قبیل دینی­، تاریخ­، تاریخ­ شناسی­، جغرافیا (همۀ گرایش­ ها) تاریخ ادبیات، جامعه­ شناسی، مطالعات اجتماعی، روانشناسی، فلسفه، زیست­ شناسی گیاهی و جانوری، زمین­ شناسی، ادبیات (بخش های مربوط به قالب­ ها و شیوه­ های نویسندگی) زبان­ شناسی و شیمی (بخش­ های تعریفی و تشریحی جزو این گروه هستند.)

- می بایست کل هر فصل یا گفتار را با دقت بخوانید و مطالب اساسی و مهم را به شکلی برجسته مشخص سازید (به وسیله ماژیک­ های فسفری) آنگاه نکات مشخص شده را در یک دفتر جداگانه یادداشت کنید. در واقع اگر بتوانید هر  10صفحه مطلب را تقریبا در یک صفحه خلاصه کنید به هدف خود رسیده­ اید.

- بهترین زمان برای مطالعه، یادگیری و خلاصه­ برداری درس­ های این گروه­، شب از ساعت 9 تا 12 می باشد، زیرا ذهن و مغز شما در این ساعات آمادگی حفظ و تجزیه و تحلیل درس­ های حفظی را دارد و حتی، در خواب هم این مطلب، به طور ناخوداگاه، مرور می­ شود هرگز مطالعه­ ی این درس­ ها را به صبح زود یا عصر موکول نکنید­، چون انرژی مغز تلف می­ گردد و بازدهی مناسب ندارد.

- در روزهای تعطیل، از ساعات 9 تا 12صبح هم می­ توانید به این دروس بپردازید. بعد از مطالعه­ ی مباحث این گروه استراحت و خواب به اندازه مناسب ضروری است.

3 - خلاصه­ نویسی و یادگیری لغات و اصطلاحات کلیدی و دشوار

- درس­ هایی نظیر زبان انگلیسی، زبان عربی و ادبیات فارسی، بدون تسلط بر لغات و اصطلاحات اساسی، قابل فهم و یادگیری نیستند. حتی در برخی از درس­ های علوم پایه و علوم انسانی به ویژه، فیزیک، شیمی، آمار، روانشناسی و مطالعات اجتماعی و اقتصادی، اصطلاحات خاصی وجود دارد که فهم آنها پیش نیاز و زیر بنای درک مطالب کلی­ تر آن درس­ هاست.

- باید واژه­ ها و اصطلاحات مورد نظر که نقش ریشه­ ای در هر بحث دارند، شناسایی و در یک دفتر جیبی گردآوری شوند. علاوه بر این، لغات چند معنایی، متضادها، مترادف­ ها و آنهایی که ارزش املایی و نگارشی خاصی دارند، به همراه لغات متشابه، افعال بی­ قاعده و درست و غلط­ های نگارشی از داخل متن درس­ ها توضیحات آخر هر درس، پاورقی­ ها، بخش­ های واژه­ نامه و دایره­ المعارف آخر کتاب­ ها استخراج و درآن دفتر ثبت گردد. باید توجه داشت که گاهی، یک کلمه نوترکیب یا اصطلاح در خارج از متن یک معنی و در داخل متن معنای دیگری می یابد. این موارد هم دقیقاً باید یادداشت شود. این دفتر جیبی را باید همواره، همراه خود داشته باشید و در هر فرصت مناسب (حتی زنگ تفریح، در طی مسیرخانه و دبیرستان، کوتاه­ ترین زمان ها) از آن استفاده کنید، آنها را مطالعه کنید و به خاطر بسپارید. استفاده از نوارهای صوتی و تصویری و سی­ دی­ های آموزشی برای تقویت مکالمه و ترجمه در درس­ های انگلیسی و عربی، امری الزامی و اجتناب ناپذیر است. همچنین تهیه داستان­ ها و مطالب کوتاه به این دو زبان، قدرت یادگیری، درک مطالب و توانایی ترجمه را در شما افزایش می­ دهد. سخن گفتن با دوستان یا کسانی که اهل این زبان­ ها هستند و گوش دادن به اخبار و برنامه­ هایی که از طریق رادیو و تلویزیون­ های ایران و جهان، به زبان عربی و انگلیسی پخش می­ شوند نیز کمک شایانی به تسلط شما بر زبان­ های دیگر خواهد کرد.

- برای به خاطر سپردن و درک مفاهیم زبان و ادبیات فارسی هم، بهترین کار، مطالعه­ ی مستمر کتب غیر­درسی، داستان­ ها، اشعار زیبا، نشریات است. ضمناً عادت دادن خود به نویسندگی، سبب لذت بردن بیشتر از آموخته­ ها و کاربرد مفید آنهاست.

4 - یادگیری بخش ­های مهم درک مطلب، نمودارها، پاورقی­ ها، جداول و توضیحات زیر تصاویر هر درس

- این موارد نیز باید با رنگ­ های چشم­گیر و برجسته به وسیله­ ی ماژیک­ ها­ی فسفری جدا گردد. آوردن مطالب این گروه در دفتر خلاصه­ نویسی، دشوار و وقت­گیر است و نیازی به این کار نیست. در زمان مطالعه برای امتحان یا تست زدن، کلیه مطالب یاد شده را از روی کتاب­ ها بخوانید و یاد بگیرید.

- لازم به ذکر است که در اغلب آزمون­ های سراسری، گاه تا یک سوم سوالات از این بخش­ های به ظاهر کم اهمیت می­ آید .از نظر طراحان سوال و برنامه­ ریزان آزمون سراسری تمام مطالبی که در گروه بالا می­ گنجد به همراه دایره­ المعارف­ های پایان برگ کتاب­ ها و مطالبی که تحت عنوان مطالعه آزاد یا اختیاری می­ آید، جزو درس است و باید از آنها سوال طرح شود.

5 - تهیه­ ی جدول برای برخی مطالب فرار

- یک روش مفید، علمی و اصولی برای یادگیری مکتب­ های ادبی، سبک­ های ادبی، انواع ادبی، وزن، غالب شعری و تاریخ ادبیات ابتدای هر درس، تهیه­ ی جدول­ های جداگانه است که در هر ستون آن یک بخش از مطلب آورده شود. انواع، تاریخچه، پدیدآورندگان، تکامل­ دهندگان، تعاریف، نام آثار، موضوع آثار سبک آثار و ذکر نمونه­ های لازم.

با نگاهی به کتاب : مشاوره و برنامه ریزی تحصیلی از دکتر قربانی فرد

گردآورنده: معصومه محمدظاهری